Koślawość kolan jest rodzajem deformacji, zlokalizowanej w tej okolicy kończyn dolnych. Dotyka najczęściej dzieci, jednak zdarza się również u młodzieży oraz dorosłych. W początkowych latach życia dziecka można uznać ją za fizjologiczną, jednak potem należy leczyć koślawe kolana – przyczyny oraz objawy. Sprawdź, jak wygląda koślawość kolan, dlaczego do niej dochodzi i czy można jej zapobiegać.

Z tego artykułu dowiesz się:

• na czym polega koślawość kolan?
• Jakie są główne przyczyny koślawości kolan?
• czy można leczyć koślawość kolan?

Jak wyglądają koślawe kolana?

O koślawych kolanach (łac. genu valgum) mówi się wówczas, gdy odstęp pomiędzy stopami, przy złączonych ze sobą kolanach jest większy, niż 4,5 cm. Przy takim układzie kości, udo oraz podudzie tworzą zewnętrzny kąt otwarty, a nogi przypominają kształt litery X. Niestety nie jest to jedynie wada natury estetycznej – jednym z najczęstszych powodów nieprawidłowej postawy ciała są właśnie koślawe kolana. Przyczyny takiego stanu mogą być różne.

U małych dzieci, do ok. 3 roku życia, występuje tzw. fizjologiczna szpotawość (przeciwstawna do koślawości), związana jeszcze z ułożeniem płodu wewnątrz macicy. Następnie ułożenie kości względem siebie ulega stopniowym zmianom, aż do fizjologicznej koślawości, która może utrzymywać się do ok. 6. roku życia dziecka. Po tym czasie, powinna ustąpić samoczynnie, jednak nie zawsze tak się dzieje, czego efektem u starszych dzieci są trwale koślawe kolana. Jak leczyć wadę tego rodzaju? Konieczna jest wizyta u lekarza ortopedy, który oceni stopień koślawości i zaproponuje postępowanie korygujące.

Jest to niezwykle ważne, ponieważ wpływa na cały układ kończyn dolnych. W przypadku koślawych kolan, dziecko przyjmuje nieprawidłową postawę – nogi znajdują się w rozkroku, a kolana są przeprostowane. Takie ustawienie zaburza prawidłowy rozkład obciążenia na stopy i może być przyczyną płaskostopia.

Warto wiedzieć, że nie tylko charakterystyczny układ kończyn dolnych (duży odstęp między piętami oraz kształt X) może wskazywać na koślawe kolana. Przyczyny tego stanu łatwiej będzie ustalić, jeśli zwrócisz uwagę także na inne objawy, np. sposób chodu u swojego dziecka. Starszaki z koślawymi kolanami stawiają kroki dość niepewnie, a do tego często uskarżają się z powodu dolegliwości bólowych. Mogą także męczyć się znacznie szybciej, niż rówieśnicy. Im szybciej wychwycisz nieprawidłowości w ustawieniu kości kończyn dolnych i zgłosisz się do lekarza ortopedy, tym łatwiej będzie skorygować wadę.

Koślawe kolana – przyczyny

Specjaliści w dziedzinie funkcjonowania narządu ruchu wskazują kilkanaście przyczyn, które mogą powodować koślawość kolan. Wśród nich wyróżnia się czynniki takie jak:

• koślawość kolan o charakterze wrodzonym,
• dynamiczny wzrost dziecka,
• nadwaga lub otyłość,
• choroba Pageta,
• przebyte złamania oraz inne urazy kości,
• niewłaściwe zrośnięcie kości po urazach,
• nadmierne obciążenie kończyn dolnych,
• krzywica,
• różnica w długości nóg,
• choroby stawów oraz zaburzenia w ich budowie,
• obniżone napięcie mięśniowe,
• płaskostopie oraz wady anatomiczne stóp,
• porażenie mięśniowe kończyn dolnych.

Warto wiedzieć, że nie tylko u dzieci mogą pojawić się koślawe kolana. Jak leczyć tę wadę u dorosłych, którzy w okresie dorastania nie mieli tego rodzaju problemów? Przede wszystkim, należy znaleźć przyczynę deformacji – u dorosłych najczęściej związana jest z charakterem wykonywanego zawodu. Również intensywne treningi sportowe, aktywności wyczynowe, czy dźwiganie dużych ciężarów bez wcześniejszej konsultacji z fizjoterapeutą, mogą prowadzić do koślawości kolan.

Czy koślawość kolan można leczyć?

Choć obserwowanie dziecka jest podstawą, należy zgłosić się do lekarza, który na podstawie wyników badań, potwierdzi, że pacjent ma koślawe kolana. Jak leczyć tę przypadłość? W pierwszej kolejności ortopeda powinien skierować dziecko na zdjęcie RTG. Uzyskany obraz pozwoli ocenić ułożenie kości względem siebie i określić stopień koślawości. Czasami lekarze wykonują także inną diagnostykę obrazową – USG lub tomografię komputerową, by sprawdzić strukturę kości.

Żeby rozpocząć leczenie, niezbędna jest także konsultacja z fizjoterapeutą. Podczas wizyty specjalista przeprowadzi badanie przedmiotowe i pomoże stworzyć indywidualny zestaw ćwiczeń, korygujących wadę.

Pamiętaj, że u dzieci koślawość kolan leczy się zupełnie inaczej, niż u dorosłych, dlatego nie szukaj gotowych zestawów ćwiczeń, ponieważ mogą okazać się niedopasowane do stopnia skrzywienia kości i pogłębić problem. U najmłodszych pacjentów (po 6. roku życia) należy skoncentrować się głównie na:

• korygowaniu sposobu stawania oraz chodzenia,
• unikaniu długich spacerów, stania oraz aktywności wykonywanych w rozkroku,
• korekcji sposobu siadania (unikanie układania nóg w literę W),
• zwalczaniu nadwagi lub otyłości u dziecka,
• zdrowym żywieniu (dieta powinna być bogata w witaminę D3 oraz wapń),
• korzystaniu przez dziecko ze specjalnych wkładek lub obuwia (obcas Thomasa),
• aktywnościach, takich jak: jazda na rowerze, gimnastyka korekcyjna, czy pływanie.

Im młodsze dziecko, tym większa szansa na znaczną poprawę ułożenia kości. Jeśli pacjent rozpocznie terapię w wieku nastoletnim lub dorosłym, zazwyczaj nie ma szans na spektakularną poprawę. Ważne jest, by osoba z koślawością kolan nosiła specjalnie przygotowane wkładki do butów, które będą korygowały ustawienie kończyn oraz ćwiczyła, zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty.

Jeśli u pacjenta występują silne dolegliwości bólowe i tworzą się stany zapalne w stawach, co utrudnia lub uniemożliwia funkcjonowanie, lekarz może skierować go na zabieg chirurgiczny – osteotomię poprawczą nadkłykciową. W najtrudniejszych przypadkach konieczna może się okazać endoprotezoplastyka stawów kolanowych.

W trakcie leczenia koślawości kolan zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, należy być w stałym kontakcie z lekarzem, który będzie monitorował cały proces, oceniając jego postępy.

Podsumowanie

W przypadku małych dzieci koślawość kolan jest często naturalna i wynika z ukształtowania układu kostnego na tym etapie rozwoju. W miarę wzrostu dziecka i rozrostu mięśni ustawienie kolan zazwyczaj się poprawia, a nogi przybierają bardziej naturalną pozycję. Jednak koślawość kolan może być również spowodowana czynnikami, takimi jak: wady postawy, zaburzenia w obrębie stawów, choroby układu kostno-mięśniowego, przebyte urazy lub problemy z mięśniami i więzadłami. Jeśli zauważasz koślawość kolan u Ciebie lub dziecka, skonsultuj się z lekarzem ortopedą lub specjalistą w dziedzinie rehabilitacji, aby ocenił budowę kończyn dolnych i ustalił odpowiednie kroki postępowania terapeutycznego.

Bibliografia:

1. J. Siminska, W. Bukowska, D. Ratuszek–Sadowska i in., Częstość występowania kolan koślawych i szpotawych u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, „Journal of Education, Health and Sport” 2017, vol. 7, nr 6, s. 317-322.
2. K. Kwiotek, N. Lempart, M. Matyja i in., Koślawość kolan u dzieci – przyczyny, diagnozowanie i postępowanie lecznicze, „Rehabilitacja w praktyce” 2022, nr 4, s. 57-64.